گاوآهن یکی از ابزارهای خاکورزی استکه برای کندن، بریدن، شکستن لایه خاک و برگرداندن آن مورد استفاده قرار می گیرد. مهم ترین وظیفه گاوآهن آماده سازی بستر بذر است. گاوآهن ها در انواع برگردان دار، بشقابی، چیزل، زیر شکن و گاوآهن دوار تولید شده و با توجه به بافت خاک و شرایط زمین مورد استفاده قرار می گیرند.

انواع گاوآهن

همانطور که گفته شد از گاوآهن به منظور خاکورزی و شخم زدن خاک استفاده می شود و انواع مختلفی دارند. خوشبختانه در ایران شرکت های مختلفی وجود دارند که سالیان زیادی است که اقدام به تولید انواع گاوآهن با جنس و کیفیت بسیار خوبی می کنند و با اطمینان می توان گفت، گاوآهن ایرانی نسب به انواع خارجی توانسته اعتماد و رضایت مشتری را به خود جلب کند. در ادامه به شرح مشخصات فنی انواع گاوآهن می پردازیم.

1. گاوآهن برگردان‌دار
2. گاوآهن بشقابی 
3. گاوآهن چیزل
4. گاوآهن زیرشکن یا ساب سویلر
5. گاوآهن دوار یا رتیواتور

 

گاو آهن برگردان دار

این گاو آهن جزو ادات خاکورزی اولیه محسوب می شود و به منظور شخم اولیه زمین به کار می روند. از آن جایی که گاو آهن برگردان دار رایج ترین نوع گاو آهن می باشد، در بین کشاورزان بیان اصطلاح گاو آهن به معنای همان گاوآهن برگردان دار است. گاو آهن های برگردان دار، بستر کشت بذر و رشد ریشه را مهیا خواهند کرد. مکانیزم عملکرد گاوآهن برگردان دار به این صورت است که خاک را برش داده سپس به بالا می آورد و توسط باله های زاویه دار خود، خاک را بر می گرداند و موجب زیر و رو شدن خاک و همچنین کنده شدن ریشه علف های هرز و مخلوط شدن بقایای گیاهان قبلی با خاک می شود. به منظور انتخاب بهترین گاوآهن می بایست به نوع نیاز خاکورزی زمین، متراژ زمین و نوع کشت و توان و نوع تراکتور دقت کنیم. به عنوان مثال باید توجه داشته باشیم که زمین ما در چه عمقی احتیاج به خاکورزی دارد و این خاکورزی به منظور چه نوع کشتی است و تراکتور ما چه مدل و توانی دارد. به عنوان مثال گاوآهن تراکتور فرگوسن 285 که توان آن 75 اسب بخار می باشد، می تواند گاوآهن های نیمه سنگین را جابجا کند که به طور معمول دارای 3 یا 4 خیش می باشند. اگر تراکتور ما از نوع باغی است، گاوآهن مناسب آن، گاوآهن دو خیش باغی یا سه خیش باغی می باشد. همچنین گاوآهن های سنگین با تعداد خیش زیاد را فقط، تراکتور های زراعی 4 و 6 سیلند با توان بالا می تواند حمل کنند.

گاو آهن برگردان دار در سه نوع سوار شونده، نیمه سوار و کششی وجود دارد که هر کدام متناسب با نوع کاربری و نوع تراکتور انتخاب می شوند. گاوآهن برگردان دار سوار شونده معمولا در زمین های زراعی کوچک استفاده شده و اندازه و وزن کمتری دارند. این گاوآهن از طریق اتصال سه نقطه تراکتور وصل شده و تمام وزن حمل و نقل آن بر روی تراکتور وارد می شود. گاوآهن برگردان دار نیمه سوار از قسمت جلو و از طریق یک اتصال قابل گردش به اتصال سه نقطه تراکتور متصل شده و از قسمت عقب از طریق چرخ دنباله بر روی زمین قرار می گیرد. این نوع گاوآهن مناسب مزارع متوسط و تراکتور های بزرگتر می باشد. گاوآهن برگردان دار کششی مناسب زمین های زراعی بزرگ بوده و وزن و قدرت بسیار زیادی دارد. به دلیل وزن بالای آن نیاز به تراکتور های با توان بالا دارد و از طریق مال بند به پشت تراکتور وصل می شود. همچنین این گاوآهن معمولا دارای سه چرخ حامل می باشد که دو چرخ آن در قسمت جلو و یکی در قسمت عقب است.

یکی از مواردی که در شخم زدن زمین وجود دارد، نحوه انجام آن است که در هر بار که یک مسیر توسط تراکتور شخم زده می شود. برای رعایت جهت شخم، نیاز است که تراکتور مجددا به ابتدای مسیر شخم برگردد. این کار زمان زیادی را به خود اختصاص می دهد و در زمین های بزرگ زراعی کاری خسته کننده و هزینه بر است. به همین دلیل در چنین شرایطی از گاوآهن برگردان دار دوطرفه استفاده می کنند که در زمین های بزرگ بسیار مفید است. گاو آهن برگردان دار شامل دو ردیف خیش است که دارای جهت های مخالف هم هستند و در زمان کار وقتی که تراکتور به انتهای زمین می رسد، با استفاده از جک های هیدرولیکی، شاسی می چرخد و خیش های ردیف بالا جایگزین خیش های ردیف پایین می شوند. به این شکل و بدون نیاز به طی مسافت اضافی، جهت خیش ها تعویض می شود و به راحتی در همان مسیر برگشت می توان در جهت شخم قبلی، عملیات شخم را انجام داد. لازم به ذکر است که فرم و شکل صفحه برگردان گاوآهن با توجه به نوع و بافت خاک می تواند متفاوت باشد.

گاو آهن بشقابی

گاو آهن بشقابی جزو ادوات خاکورزی اولیه است و شامل تعدادی بشقاب مقعر می باشد که می تواند زاویه دار و یا عمود بر زمین قرار گیرد که لبه بشقاب ها ممکن است دندانه دار یا صاف باشد. کاربرد این گاو آهن تقریبا مشابه گاو آهن های برگردان دار بوده و به منظور خاک ورزی اولیه به کار می روند. معمولا در شرایطی که علاوه بر بریدن و برگردان خاک، قصد داشته باشید که بقایای گیاهی موجود در زمین را برش داده و با خاک مخلوط کنید استفاده از گاو آهن بشقابی استفاده می شود. سرعت کار با این گاو آهن در مقایسه با گاوآهن برگردان دار پایین تر است، زیرا با افزایش سرعت، برگردان خاک بخوبی انجام نمی شود. معمولا بر روی بشقاب ها یک صفحه تمیز کن وجود دارد که علاوه بر تمیز کردن بشقاب ها باعث برگرداندن بهتر خاک نیز می شود. از طرفی از آن جایی که بشقاب ها در اثر حرکت تراکتور و کشیده شدن بر روی خاک، می توانند به دور خود بچرخند، در خاک های خشک، چمنی و متراکم با سهولت بیشتری حرکت می کند. به طور کلی استفاده از گاوآهن بشقابی در خاک های سخت و خشک و خاک های دارای بقایای گیاهی و ریشه گیاهان رایج تر است.

گاوآهن چیزل

گاو آهن چیزل در اصل برای شکستن و بهم زدن لایه سخت خاک و همچنین تهویه خاک برای تهیه بستر بذر استفاده می شود. این مدل در مقایسه با گاوآهن برگردان دار، چیزل به مقاومت کششی کمتری نیاز دارد و به همین دلیل در مناطقی که پوشاندن پوشش گیاهی زمین نیاز نیست و جنبه های خاکورزی حفاظتی مورد توجه است، استفاده از چیزل اقتصادی تر است و عملیات خاکورزی اولیه با سرعت بیشتری انجام می شود. گاو آهن چیزل بدون آن که خاک را برگرداند آن را برش داده و نرم می کند. همچنین لازم به ذکر است که چیزل و کولتیواتور علیرغم تفاوت نسبتا ظاهری که به هم دارند، با یکدیگر متفاوت هستند. تفاوت چیزل و کولتیواتور در عمق کاری آنها است، به همین دلیل چیزل که عمیق تر کار می کند برای خاکورزی اولیه و کولتیواتور که عمق کمتری دارد برای خاکورزی ثانویه بکار می رود.

گاوآهن زیر شکن یا ساب سویلر

معمولا در زمین های کشاورزی بعد از چند سال انجام عملیات خاکورزی و تردد ماشین های سنگین بر روی خاک، یک لایه ضخیم در لایه های پایینی تشکیل می شود که به این لایه سخت مانع از رسیدن مواد مغذی موردنیاز از لایه پایین تر خاک به ریشه گیاه می شود، به همین دلیل این لایه سخت باید شکسته شود. برای این کار از زیر شکن یا ساب سویلر استفاده می شود. گاو آهن های ساب سویلر شباهت بسیاری به گاو آهن های چیزل دارند با این تفاوت که ساب سویلر سنگین تر بوده، در ساخت آن از مواد سخت تری استفاده می شود شود و لایه های خاک را از عمق بیشتری می شکند. استفاده از زیر شکن عمق های زیرین خاک را نرم می کند. لازم به ذکر است که نام دیگر گاوآهن زیر شکن، گاوآهن اسکنه ای می باشد.

گاوآهن دوار یا روتیواتور

در مواقعی که بافت خاک وشرایط کاری به گونه ای است که نیاز است ضمن شکسته شدن خاک، بصورت همزمان خرد و نرم شود و یا بقایای گیاهی خرد و با خاک مخلوط شود از گاو آهن دوار یا روتیواتور که یک ابزار خاکورزی اولیه است استفاده می شود. برای مثال استفاده از روتیواتور در باغ ها برای کندن، خرد کردن، نرم کردن و افزایش تهویه خاک و نفوذپذیری آن به طور گسترده، رایج است. گاو آهن دوار یا روتیواتور در محوری گردنده، چرخیده و این چرخش به صورت دوار خاک را زیر و رو می کند. روتیواتورها خاک را بر نمی گردانند بلکه در عمق مشخصی خرد و مخلوط می کنند. گاو آهن روتیواتور هیچ گونه شیار یا پشته ای نیز در خاک ایجاد نمی کند. معمولا از تیغه های c شکل در روتیواتور استفاده می شود ولی در شرایطی مانند سله شکنی زمین های زعفران از تیغه های راست (بدون خمیدگی) استفاده می شود.

اجزای گاو آهن

گاوآهن شامل چندین قطعه است اما به طور کلی شامل شاسی، ساقه و خیش می باشد که در هر یک از انواع گاوآهن ها شکل ظاهری و نوع کاربری آن ها متفاوت است. همان گونه که گفته شد، متداول ترین نوع گاو آهن، گاوآهن برگردان دار است که در زیر به طور مختصر اجزای اصلی آن را شرح می دهیم:

• خیش گاوآهن: مهم ترین بخش گاوآهن خیش آن می باشد. خیش ها هر یک خود به یک ساقه متصل می شوند. خیش گاوآهن مستقیما با خاک در تماس بوده و عملیات برش، باز کردن شیار، برگردان خاک، سست نمودن دانه های خاک و غیره را انجام می دهد. شکل خیش متناسب با نحوه کار کرد دستگاه می باشد. در سایر گاو آهن ها نیز تیغه های مختص به خودشان به کار می رود، برای مثال در گاو آهن های دیسکی به جای خیش، چندین دیسک استفاده می شود.
• ساقه گاوآهن: خیش ها توسط ساقه به شاسی اصلی گاو آهن متصل می شوند. به ساقه گاوآهن می توان ضمایم دیگر را متصل نمود تا عملکرد آن افزایش یابد و کارایی آن بهبود یابد. از جمله این ضمایم پیش بر ها، ریشه بر ها، چرخ میزان و غیره می باشد.
• شاسی گاوآهن: شاسی که به آن قاب گاو آهن هم گفته می شود. اسکلتی محکم بوده که ساقه های گاو آهن به آن متصل شده و آن آن را محکم نگه می دراد. بسیاری از ضمایم نیز خود به شاسی گاو آهن متصل می شوند.

کاربرد گاوآهن

• آماده کردن بستر خاک
• نرم کردن خاک
• شکستن لایه های زیرین و سخت خاک
• آیش زمین

 

مزایای گاو آهن

• بریدن و کندن خاک
• خرد کردن خاک
• برگردان خاک
• تهویه و افزایش نفوذپذری آب
• افزایش بهره وری محصول